Vị Thuốc Sâm Bố Chính Trong Y Học Cổ Truyền Việt Nam

Được biết đến như một “bảo bối” trong y học cổ truyền, vị thuốc Sâm Bố Chính không chỉ là một loại thảo dược quý giá mà còn là nguồn dưỡng chất tuyệt vời giúp bảo vệ và củng cố sức khỏe. Cùng tìm hiểu về loài sâm này trong bài viết dưới đây!

Nguồn Gốc Của Vị Thuốc Sâm Bố Chính

Sâm Bố Chính thuộc họ Bông (Malvaceae) và thường được biết đến với nhiều tên khác như sâm báo, sâm thổ hào, nhân sâm Phú Yên. Loại cây này thường mọc hoang và được trồng ở nhiều vùng miền ở Việt Nam, đặc biệt là ở các vùng núi.

Vị thuốc Sâm Bố Chính không chỉ là một thảo dược thông thường mà còn là một nguồn dưỡng chất đầy đủ với nhiều ứng dụng trong y học cổ truyền. Cụ thể, nó được sử dụng chữa các chứng:

• Ho và Sốt Nóng: Giúp giảm triệu chứng ho và sốt nóng.
• Nguyên Nhân Nội Tiêu: Hiệu quả trong việc giảm cảm giác khô, táo, và khát nước bên trong cơ thể.
• Hỗ Trợ Tăng Cân: Được sử dụng để giúp cơ thể gia tăng cân nếu gặp tình trạng gầy còm.

Vị thuốc Sâm Bố Chính là một loại thảo sống dai, với thân cây mọc đứng, nhưng yếu ớt và có thể dựa vào cây xung quanh. Rễ mầm màu trắng nhạt hoặc vàng nhạt, nhiều rễ có hình người giống nhân sâm, tạo nên sự nhầm lẫn từ quá khứ.

Lá cây có đặc điểm độc đáo với các lá ở phía gốc hình trái xoan và phía cuối lá hình tim hay mũi tên. Hoa màu hồng hay đỏ, phớt vàng, mọc đơn độc ở kẽ lá, tạo nên vẻ đẹp nổi bật của cây. Quả hình trứng nhọn, chứa những hạt màu nâu với những đường vân và nụ màu vàng.

Phân Bố Và Chế Biến Vị Thuốc Sâm Bố Chính

Sâm Bố Chính phân bố rộng khắp ở Việt Nam, đồng thời được trồng và thu hái ở nhiều vùng khác nhau. Cụ thể, miền Bắc Việt Nam, đặc biệt là các vùng núi ở Nam Đàn, Thanh Chương, Hương Sơn (Nghệ An, Hà Tĩnh) là nơi có nhiều nhất. Ngoài ra, còn một số địa phương khác như Quảng Bình, Hoà Bình và Tây Bắc,…

Rễ sâm Bố Chính được thu hái vào các tháng 11-12 và tháng 1-2, với hiệu suất trung bình là 6 tấn/1ha. Quá trình này đòi hỏi sự tận tâm và kiên nhẫn để đảm bảo chất lượng của rễ.

Các Phương Pháp Chế Biến

Có nhiều phương pháp chế biến vị thuốc sâm Bố Chính phổ biến, tùy thuộc vào vùng địa lý và thói quen của người làm:

1. Phương Pháp Cổ Truyền:
   • Đào rễ về, cắt bỏ thân ở phía trên.
   • Cạo sạch vỏ ngoài.
   • Ngâm nước vo gạo qua đêm, vớt ra để nước tự ráo.
   • Phơi nắng hoặc sấy khô cho đến khi rễ chín và khô.
2. Phương Pháp Nhanh Chóng:
   • Đào rễ về, cắt bỏ thân và rễ con.
   • Rửa sạch và ngâm vào nước phèn chua hai ngày hai đêm.
   • Rửa sạch và phơi nắng hoặc sấy khô.
3. Tùy Biến:
   • Có người thêm nước gừng, gấc, và đường cho thêm màu đỏ và vị cay ngọt.
   • Tuy nhiên, không phải tất cả đều sử dụng phương pháp này, vì trong sâm Bố Chính chứa nhiều tinh bột và khoảng 35-40% chất nhầy.

Quá trình chế biến đảm bảo giữ nguyên tinh hoa của vị thuốc sâm Bố Chính, tạo nên sản phẩm chất lượng cao.

Công Dụng Của Vị Thuốc Sâm Bố Chính

Theo nghiên cứu của Đỗ Tất Lợi (1999) và Trần Công Luân và đồng nghiệp (2001), rễ sâm Bố Chính chứa đựng nhiều dạng chất dinh dưỡng và hoạt chất có lợi cho sức khỏe:

• Chất nhày chiếm khoảng 35-40%, tinh bột chiếm một phần quan trọng.
• Hàm lượng lipid là 3,96%, bao gồm myristic, acid palmitic, acid stearic, acid oleic, acid linoleic, acid linolenic. Hàm lượng protein toàn phần là 0,23g.
• Các acid amin như histidine, argusin, threonine, alanine, prolin, tyrosin, valin,… chứa phytosterol, có tác dụng lợi ích cho sức khỏe tim mạch.
• Các nguyên tố như Na, Ca, Mg, Al,…

Nhờ các chất dinh dưỡng trên, vị thuốc Sâm Bố Chính được sử dụng để chữa các chứng ho, sốt nóng, trong người khô, táo, khát nước, gầy còm. Một số nguồn dân gian cho rằng nó có tác dụng bổ, thông tiểu tiện, điều kinh, chữa sốt, bệnh phổi và bạch đới.

Liều Dùng Vị Thuốc Sâm Bố Chính

• • Liều lượng chưa được xác định chính xác, thường dùng từ 6-12g hoặc hơn, tùy thuộc vào trạng thái sức khỏe cụ thể của người sử dụng.
  • Kiêng kỵ đối với người có thể trạng hư hàn, nên tẩm nước gừng hoặc sao kỹ trước khi sử dụng.

Bài Thuốc Sử Dụng Vị Thuốc Sâm Bố Chính

• Chữa Sốt Nóng và Khát Nước: Sâm Bố Chính 20g, thục địa 30g, nhục quế 3g. Sắc uống ngày 1 thang.
• Bổ Máu và Chống Gầy Yếu: Sâm Bố Chính 40g, bạch truật 20g (sao mát), hoàng kỳ 8g (sao mật), liên nhục 6g, mạch môn 4g, ngũ vị 4g (sao mật), chích thảo 4g, phụ tử chế 1-2g, táo ta vài quả, gừng nướng vài lát. Sắc uống trong ngày.
• Chữa Tiêu Hóa và Bài Tiết Bị Ngưng Trệ: Sâm Bố Chính 20g, bạch truật 40g (tẩm sữa sao), trầm hương 4g. Sắc riêng sâm Bố Chính và bạch truật, sau đó mài trầm hương vào. Uống trong ngày.
• Chữa Trẻ Em Gầy Còm và Lỵ Kéo Dài: Sâm Bố Chính sao chín 25%, hoài sơn sao chín 30%, ý dĩ sao chín 20%, hạt sen sao chín 15%, bạch chỉ sao chín 10%. Tán nhỏ rây bột mịn, cho uống với nước đường hoặc trộn với đường đun chảy. Trẻ em trên 10 tuổi, ngày 4-10g.
• Chữa Rối Loạn Kinh Nguyệt: Sâm Bố Chính 16g, cỏ nhọ nồi sao vàng, thục địa, mỗi vị 20g, ngải cứu sao, ích mẫu, mỗi vị 16g, củ gai (cây gai làm bánh) 12g, củ gấu (tứ chế) 10g. Sắc uống trong ngày.
• Bổ Khí Huyết: Sâm Bố Chính 30g, hoài sơn, đương quy, ý dĩ sao, mỗi vị 15g, hồi đầu 12g. Làm viên với mật ong hoặc keo mạch nha, mỗi ngày 15-20g.

Xem thêm: Củ Sâm Bố Chính: Nguồn Dưỡng Chất Tự Nhiên Cho Sức Khỏe Tối Ưu